1. Фальклорныя матывы ў вершах Рыгора Барадуліна

Як вядома, у нашай літаратуры, што дыхала напачатку вёскай, раллёй, прыродай (знітаванымі першародна-крэўнымі вытокамі), фальклорная стыхія мастакоў слова асабліва адчувальная тым, што ў большасці сваёй беларускія паэты - выхадцы з вёскі. На думку І. Навуменкі, сучасная беларуская паэзія «моцна прывязана да вёскі, да зямлі і ў гэтым сэнсе - з'ява непаўторная, амаль адзіная ў славянскім свеце» [5, с. 12].

Для беларускай думкі надуманае абстрагаванне ніколі не было самамэтай: народная мудрасць заўсёды імкнулася паяднаць веды з душой, розум з сэрцам. У гэтым рэчышчы, у рэчышчы вусна-паэтычнай народнай творчасці развіваецца і паэзія Рыгора Барадуліна. Тут да месца будуць словы даследчыцы творчасці паэта Любові Гарэлік, якая гаворыць, што «народнае і паэтава так моцна спалучаны, што іх нельга расслаіць» [2, с. 16].

Ва ўсёй паэзіі Барадуліна заўважаны народны погляд на стасункі чалавека і прыроды, і гэтае светаўспрыманне грунтуюцца на міфалагічных уяўленнях. Першаступеннай задачай мастацтва і, у прыватнасці, літаратуры (уключаючы і вусную народную творчасць) з'яўляецца ў канчатковым выніку выкрышталізацыя вобразнай філасофіі прыроды і чалавеказнаўства.

На ранніх этапах асваення мастацкага вопыту вялікую ролю ў жыцці старажытнага чалавека адыгрываў міф, які ўключаў у сябе ўсе веды аб навакольным свеце. У наш час, па зразумелых прычынах, міф у большасці выпадкаў пераасэнсоўваецца, таму на першы план выступае сімволіка, якая скіравана на акрэсленне пэўнай ідэі і слугуе для абагульнена-абстрагаванага разумення з'яваў рэчаіснасці. Нацыянальная славянская сімволіка ўваходзіць у вершы паэта не як антураж, не як этнаграфія, а як арганічнае праяўленне яго складу розуму, складу яго таленту. У дадзеным выпадку зручней было б гаварыць пра сімволіка-метафарычнае значэнне міфалагічных вобразаў. Што датычыць Барадуліна, то «натурфіласофскі» светапогляд паэта найяскравей праяўляецца зноў-такі ў адметнасці яго метафарычнага мыслення.

Выкарыстоўваючы традыцыі і матывы народнай творчасці, усё багацце вобразна-выяўленчых сродкаў, паэт імкнецца глянуць на свет вачыма свайго далёкага продка, як бы ўзнаўляе сваю кроўную повязь з зямлёй-маці, вяртаецца да сваіх вытокаў, першакрыніц. А гэтыя вытокі - у нацыянальнай цэласнасці, якую складаюць прырода, этнас, мова, гісторыя, побыт. Што з іх больш стабільнае? Усё схільнае да зменаў. Галоўнае, чым пастаянна жывіцца і ўзнаўляцца нацыянальная еднасць, - гэта тая адметная прырода, дзе вяршыцца гісторыя народа.

Даследчык Г. Гачаў лічыць, што «ў стасунках са своеасаблівай прыродай у пэўнага народа складваецца свой адметны нацыянальны вобраз свету» [6, с. 78]. Некаторыя рысы гэтага вобраза можна адчуць, калі прааналізаваць асаблівасці выкарыстання Барадуліным такіх народных сімвалаў, як маці, хата, дарога, лес, дрэва, возера, рака і гэтак далей. Мы звернемся толькі да некаторых, важнейшых, на наш погляд, элементаў нацыянальнага космасу, але не будзем забываць, што ўсё ў ім узаемазвязана, пераплецена.

«Народная спадчыннасць - пафас усёй паэзіі Рыгора Барадуліна», - сцвярджае даследчыца А. Астравух [7, с. 113]. Яго паглыбленне ў народную стыхію ідзе праз засваенне ідэйна-эстэтычнай спадчыны народа, трансфармацыю фальклорнага матэрыялу ў адпаведнасці з творчымі ўстаноўкамі паэта і ўзбагачэнне народнага вопыту вобразатворчым пачаткам. Зліццё творчай асобы паэта з «роднымі каранямі», глыбокае спасціжэнне народнай псіхалогіі, надзіва выразнае чуццё народнай моватворчасці вызначылі яго ўласна літаратурную канцэпцыю ў досыць неардынарным перапляценні паганскіх, фальклорных і біблейскіх матываў. Космасам душы паэта з'яўляецца яго маці, таму культ Маці жыватворны ў барадулінскай натурфіласофскай палітры (маці-зямля-радзіма, маці-жанчына-дрэва, маці-кроў-вада, маці-агонь), фальклорнай стыхіі (маці-дух-душа-слова) і хрысціянскай духоўнасці (маці-душа-малітва).

1.1 Вобраз маці

Усю паэзію Рыгора Барадуліна светлым промнем працінае вобраз маці. Гэты вобраз, бадай, адзін з галоўных не толькі ў творчасці Барадуліна, але і ва ўсёй беларускай літаратуры. Дастаткова нагадаць радкі Паўлюка Труса «Разбудзі мяне заўтра рана, о мая дарагая матуля…», апаэтызаваны вобраз маці ў паэме Якуба Коласа «Новая зямля», рамантызаваны - у Янкі Купалы. Трагічна-ўзнёслай намаляваў маці ў сваёй паэме «Голас зямлі» Пятрусь Броўка. Часта звярталіся і звяртаюцца ў вершах да матуль Аркадзь Куляшоў, Пімен Панчанка, Ніл Плевіч, Яўгенія Янішчыц, Максім Танк, Янка Сіпакоў… Гэты вобраз мае вытокі ў багатай народнай спадчыне - міфалогіі і фальклоры, дзе маці ўспрымаецца як сімвал жыцця, сімвал вечнаеці.

Значнасць фігуры маці ў беларускім космасе мае сваю гістарычную перадумову. На Беларусі, дзе дзяржаўнасць на працягу апошніх стагоддзяў несла ў сабе адзнакі прыглушанасці, запаволенасці, жыццё грамадства больш было звернута да зямлі і зліта з зямлёй і прыродай, - адпаведна паднялася фігура маці як апора існавання менавіта беларускага этнасу.